การปฏิบัติกิจวัตรประจำวัน (ADL) สำคัญอย่างไรในกลุ่มผู้สูงอายุ
เมื่อพ่อแม่หรือญาติผู้ใหญ่เข้าสู่วัยสูงอายุ สิ่งที่หลายครอบครัวกังวลมากที่สุดคือ “ท่านยังสามารถดูแลตัวเองได้แค่ไหน?” คำตอบนี้มักเกี่ยวข้องกับเรื่อง ADL (Activities of Daily Living) หรือ “การปฏิบัติจักรประจำวัน” ซึ่งเป็นตัวชี้วัดสำคัญในการประเมินสุขภาพ ความสามารถ และคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุ
บทความนี้เราจะมาคุยกันแบบเข้าใจง่ายว่า ADL คืออะไร สำคัญอย่างไร และทำไมการรู้เรื่องนี้ถึงช่วยให้คุณเลือกวิธีดูแลหรือหาศูนย์ดูแลผู้สูงอายุได้อย่างมั่นใจ
ADL คืออะไร
ADL หมายถึง “ความสามารถในการทำกิจวัตรประจำวัน” ซึ่งจำเป็นต่อการดำรงชีวิต เช่น การกิน การอาบน้ำ การเดินไปเข้าห้องน้ำ
ในทางการแพทย์ ADL แบ่งเป็น 2 กลุ่มหลัก:
- Basic ADL (กิจวัตรพื้นฐาน)
- การอาบน้ำ / ทำความสะอาดร่างกาย
- การแต่งตัว
- การกินอาหาร
- การเคลื่อนไหว เช่น ยืน เดิน ย้ายจากเตียงไปเก้าอี้
- การใช้ห้องน้ำ
- การควบคุมการขับถ่าย
- Instrumental ADL (กิจวัตรที่ซับซ้อนกว่า)
- การทำอาหาร
- การจัดการยา
- การทำความสะอาดบ้าน
- การซื้อของ / จัดการการเงิน
- การใช้โทรศัพท์หรือเทคโนโลยีสื่อสาร
อ่านบทความเพิ่มเติม : Care giver คือใครมีหน้าที่สำสัญอย่างไรกับสังคมปัจจุบัน
ทำไม ADL จึงสำคัญในผู้สูงอายุ?
1. ตัวชี้วัดสุขภาพและความเป็นอิสระ
ADL เป็นเครื่องมือที่แพทย์และนักกิจกรรมบำบัดใช้ประเมินว่า ผู้สูงอายุ “ช่วยเหลือตัวเองได้มากน้อยแค่ไหน” การรู้จุดนี้จะช่วยครอบครัววางแผนดูแลได้ถูกต้อง
2. ป้องกันอุบัติเหตุและภาวะแทรกซ้อน
ผู้สูงอายุที่เคลื่อนไหวได้ลำบากหรือช่วยตัวเองไม่ได้ มักมีความเสี่ยงต่อการหกล้ม แผลกดทับ หรือการติดเชื้อ ถ้ามีการประเมิน ADL อย่างต่อเนื่องก็จะสามารถป้องกันหรือลดความเสี่ยงเหล่านี้ได้
3. คุณภาพชีวิตและสุขภาพจิต
ความสามารถในการทำ ADL ยังสัมพันธ์กับ “ความภาคภูมิใจในตนเอง” ผู้สูงอายุที่ยังทำสิ่งเล็กๆ ได้ด้วยตัวเองจะรู้สึกมีคุณค่าและไม่เป็นภาระให้ลูกหลาน
4. ตัวช่วยตัดสินใจในการหาผู้ดูแลหรือศูนย์ดูแล
เมื่อเรารู้ว่าผู้สูงอายุทำ ADL ได้มากน้อยเพียงใด จะช่วยให้ตัดสินใจได้ง่ายขึ้นว่า ควรหาผู้ดูแลประจำบ้าน ศูนย์ดูแลรายวัน หรือศูนย์ดูแลระยะยาว
สถิติที่น่ารู้เกี่ยวกับผู้สูงอายุและ ADL
- ประเทศไทยกำลังก้าวสู่ “สังคมผู้สูงอายุอย่างสมบูรณ์” โดยคาดว่าในปี 2573 จะมีผู้สูงอายุเกิน 28% ของประชากรทั้งหมด
- งานวิจัยของกรมอนามัยชี้ว่า ผู้สูงอายุไทยกว่า 20% มีปัญหาในการทำกิจวัตรประจำวันบางอย่าง
- กลุ่มที่ทำ ADL ไม่ได้ทั้งหมด (ต้องพึ่งพาผู้อื่นเกือบ 100%) มีแนวโน้มเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะผู้ที่อายุเกิน 80 ปี
ข้อมูลเหล่านี้สะท้อนว่า การรู้จักและติดตาม ADL ไม่ใช่เรื่องเล็ก แต่เป็นเรื่องที่ทุกครอบครัวควรให้ความสำคัญ
อ่านบทความเพิ่มเติม : ปัจจัยเสี่ยงโรคสมองเสื่อมหรืออัลไซเมอร์คืออะไร…รู้แล้วป้องกันได้ก่อนเกิดโรค
ปัญหาที่พบบ่อยเมื่อผู้สูงอายุทำ ADL ไม่ได้
- สุขอนามัยแย่ลง เช่น กลิ่นตัว กลิ่นปาก หรือแผลติดเชื้อจากการทำความสะอาดไม่ทั่วถึง
- ขาดสารอาหาร เพราะไม่สามารถเตรียมอาหารหรือกินเองได้
- เคลื่อนไหวยาก / เสี่ยงล้ม โดยเฉพาะในบ้านที่ไม่มีอุปกรณ์ช่วยเหลือ
- ภาวะซึมเศร้า เพราะรู้สึกเป็นภาระ
- ภาระครอบครัวเพิ่มขึ้น ลูกหลานต้องแบ่งเวลาไปดูแล จนกระทบงานหรือสุขภาพจิต
บทบาทของผู้ดูแลและศูนย์ดูแลในเรื่อง ADL
1. ผู้ดูแลส่วนบุคคล (Caregiver)
- ช่วยอาบน้ำ แต่งตัว พาไปห้องน้ำ
- เตรียมอาหารและป้อนอาหาร
- จัดบ้านให้ปลอดภัยจากการหกล้ม
- เป็นเพื่อนคุย ลดความเหงา
2. ศูนย์ดูแลผู้สูงอายุ
ศูนย์ดูแลมีทีมพยาบาลและนักกายภาพบำบัดที่เชี่ยวชาญ สามารถประเมิน ADL และวางแผนดูแลรายบุคคล เช่น
- ฝึกกายภาพเพื่อให้กลับมาทำ ADL ได้บางส่วน
- ติดตามสุขภาพอย่างต่อเนื่อง
- มีกิจกรรมกลุ่มเพิ่มการเข้าสังคม
- ระบบดูแล 24 ชั่วโมง ลดความเสี่ยงฉุกเฉิน
วิธีประเมิน ADL แบบง่ายๆ ที่คุณทำได้เอง
ลองสังเกตผู้สูงอายุที่บ้านตามหัวข้อเหล่านี้
- ท่านสามารถอาบน้ำได้เองไหม?
- ใส่เสื้อผ้าและถอดเองได้หรือไม่?
- ทานอาหารเองได้ไหม หรือต้องมีคนป้อน?
- เดินไปห้องน้ำได้หรือไม่?
- ควบคุมการขับถ่ายได้ดีแค่ไหน?
ถ้าคำตอบคือ “ทำไม่ได้” มากกว่า 2–3 ข้อ ควรเริ่มพิจารณาหาผู้ดูแลหรือศูนย์ดูแลที่เหมาะสม
เทคนิคช่วยผู้สูงอายุให้ทำ ADL ได้ดีขึ้น
- ปรับสภาพบ้าน เช่น ติดราวจับในห้องน้ำ ปูพื้นกันลื่น
- สนับสนุนการออกกำลังกายเบาๆ เช่น เดินเหยาะ โยคะผู้สูงอายุ
- จัดอาหารที่เคี้ยวง่ายแต่ครบคุณค่า
- ส่งเสริมกิจกรรมสมอง เช่น เกมจับคู่ อ่านหนังสือ ฟังเพลง
- กำลังใจจากครอบครัว อย่าลืมให้ผู้สูงอายุรู้สึกว่าท่านยังมีคุณค่า
วิธีประเมิน ADL แบบง่ายๆ ที่ครอบครัวทำเองได้
ลองใช้คำถามต่อไปนี้กับผู้สูงอายุในบ้าน:
- ท่านอาบน้ำเองได้หรือไม่?
- สามารถใส่เสื้อผ้าเองได้หรือไม่?
- สามารถหยิบช้อนตักอาหารเข้าปากเองได้หรือไม่?
- เดินไปห้องน้ำเองได้หรือไม่?
- ควบคุมการขับถ่ายได้หรือไม่?
ถ้าตอบว่า “ทำไม่ได้” มากกว่า 2–3 ข้อ → ควรพิจารณาหาผู้ดูแลหรือศูนย์ดูแล
อ่านบทความเพิ่มเติม : อัลไซเมอร์ (Alzheimer’s Disease) – อาการ, สาเหตุ, การรักษา
แนวทางการฝึกผู้สูงอายุให้กลับมาทำ ADL ได้บางส่วน
- กายภาพบำบัดประจำวัน
- ฝึกเดินด้วยไม้เท้า
- ยืดเหยียดเพื่อป้องกันข้อติดแข็ง
- อุปกรณ์ช่วยเหลือ
- เก้าอี้อาบน้ำ
- ช้อนส้อมด้ามหนา จับง่าย
- ราวจับในห้องน้ำและข้างเตียง
- การจัดสิ่งแวดล้อม
- บ้านต้องมีแสงสว่างเพียงพอ
- ลดสิ่งกีดขวางและพื้นลื่น
- การเสริมกำลังใจ
- ให้ผู้สูงอายุมีส่วนร่วม เช่น ตักอาหารเอง แม้จะใช้เวลานานก็ตาม
- ชื่นชมความพยายาม ไม่ตำหนิเมื่อทำช้า
กรณีศึกษา:
คุณลุงมนัส อายุ 78 ปี เคยนอนติดเตียง 3 เดือนหลังเส้นเลือดสมองตีบ แต่ลูกหลานร่วมมือกับนักกายภาพบำบัด ฝึกให้ลุงนั่งบนเก้าอี้วันละ 30 นาที ต่อมาลุงสามารถใช้ช้อนตักอาหารเองได้ และเดินในบ้านด้วย walker ได้ ถือว่าเป็นการ “คืนความสามารถ ADL” บางส่วน ซึ่งช่วยลดภาระครอบครัวได้มาก
สรุป
ADL คือดัชนีที่บอกเราว่าผู้สูงอายุยังพึ่งพาตัวเองได้มากน้อยเพียงใด ซึ่งส่งผลต่อสุขภาพ คุณภาพชีวิต และภาระครอบครัว การประเมิน ADL อย่างต่อเนื่องจะช่วยให้คุณเลือกแนวทางการดูแลที่เหมาะสม ไม่ว่าจะเป็นการจัดหาผู้ดูแล หรือการพิจารณาศูนย์ดูแลที่มีทีมมืออาชีพ
อ่านบทความเพิ่มเติม : เนอร์สซิ่งโฮม VS บ้านพักคนชรา เหมือนหรือแตกต่างกันอย่างไร ?
หากท่านกำลังกังวลเรื่องการดูแลผู้ป่วยพักฟื้น ผู้สูงอายุ การกายภาพบำบัด การจัดกิจกรรมบำบัด การชะลอความเสื่อม ให้ ไอแคร์ เวลเนส จำกัดสามารถช่วยท่านดูแล ได้ทั้งระยะสั้น และระยะยาวค่ะ (รายวัน รายเดือน รายสัปดาห์)
สาขาในเมืองอุบล : 25/1 ถนน บูรพานอก ตำบล ปทุม อำเภอเมืองอุบลราชธานี อุบลราชธานี 34000
MAP : https://maps.app.goo.gl/N1QevUBZrx3Jcsae8
สาขาห้วยวังนอง : 318/118 บ้านค้อเหนือ หมู่12, ตำบล กุดลาด อำเภอเมืองอุบลราชธานี อุบลราชธานี 34000
MAP : https://maps.app.goo.gl/3mfAELzrGKt24G3D9
*********************************
ติดต่อสอบถามเพื่อขอรับบริการ
ไอแคร์ เวเนส จำกัด
ไอแคร์ เวลเนส เซ็นเตอร์
โทร : 066-112-9500
ไอแคร์ เนอร์สซิ่งโฮมอุบลฯ – i Care
โทร : 066-109-4500
Line : @icare-nursing (มี@)
อินบล็อกสอบถามได้ตลอด 24 ชั่วโมง
*********************************
#ไอแคร์ เวลเนส เซ็นเตอร์ #ไอแคร์ เนอร์สซิ่งโฮมอุบลฯ – i Care
